Magazyn Górski, numer 84, wrzesień 2012
Przedstawiamy przewodnik krajoznawczy wydany przez Wydawnictwo Sklepu Podróżnika, zatytułowany „Beskid Niski od Komańczy do Wysowej”, autorstwa Witolda Grzesika, Tomasza Traczyka i Bartłomieja Wadasa. Dwaj pierwsi w czasach studenckich opiekowali się chatkami studenckimi w Polanach Surowicznych i Ropiance, i byli autorami przewodników „Od Komańczy do Krempnej” oraz „Od Komańczy do Bartnego”. Bartłomiej Wadas jest założycielem i opiekunem strony internetowej ww.beskid-niski.pl.Książka poświęcona jest śladom, które pozostały w Beskidzie Niskim po Łemkowszczyźnie. Przewodnik składa się z dwóch części. Część szczegółowa, podzielona na dwanaście rozdziałów, przedstawia wioski, które spotkać można wędrując przez Beskid Niski, pogrupowane rejonami, np. wzdłuż dukielskiego traktu, wzdłuż węgierskiego traktu, nad górną Wisłoką. Nazwy wiosek podano po polsku i cyrylicą. Opisano historię miejscowości i to, co pozostało z dawnych dziejów. Są tu informacje ze źródeł naukowych, popularnych, a także te zasłyszane; zapiski z pamiętników i sprawozdań inwentaryzacyjnych. Wszystko to składa się na opowieść o przepięknych dolinach i, dawniej tętniących życiem, łemkowskich wsiach, w których dziś odnaleźć można jedynie nieliczne ocalałe cerkwie, chaty, kapliczki i krzyże przydrożne. Część ogólna zawiera opis Łemkowszczyzny – rys etnograficzny ludności i jej historię, opis kultury materialnej – domy, zajęcia, budynki sakralne, religię i wyznania Łemków, wszystko to, co pozwoli lepiej poznać tę piękną, zniszczoną i zapomnianą kulturę. W tej części można znaleźć również opis przyrody Beskidu Niskiego – florę, faunę, Magurski Park Narodowy, parki krajobrazowe i rezerwaty.
Ilustrują książkę rysunki Adama Grzesika, Krzysztofa Koszewskiego, Agnieszki Obstój, Jerzego Padewskiego i Ewy Traczyk, na których można zobaczyć cerkwie – te istniejące i te już zniszczone, odtworzone ze starych szkiców i pocztówek, krzyże, kapliczki, stroje Łemków, detale architektoniczne. Wśród ilustracji odnaleźć można też fragmenty map z zaznaczonymi wioskami, które dany rozdział opisuje, reprodukcje fragmentów rękopisów, zapisów nutowych muzyki łemkowskiej, a nawet odezwy władz PRL z 1947 roku, dotyczącej wysiedlenia ludności, znanego pod nazwą Akcja „Wisła”, które spowodowało upadek Łemkowszczyzny w Polsce i dramat setek rodzin. Utrzymanie kolorystyki książki w tonacji sepii nadaje jej korespondujący z tematyką charakter retro. Przewodnik zakończono indeksem nazw, nazwisk i pojęć.
Kieszonkowy format i miękka okładka pozwalają na łatwe spakowanie go do plecaka, oprawa szyta przedłuży żywotność wydania, a drobny druk sprawia, że na ponad pięciuset stronach znajdziemy naprawdę sporo ciekawych treści. Na zakończenie zacytujemy autorów: „Czytelnicy, którzy szukają w przewodniku szczegółowych opisów tras górskich, będą rozczarowani. Proponujemy kupić mapę Beskidu Niskiego, kompas i próbować. Kiedyś w końcu dokądś się dojdzie… a wtedy nasza książka oprowadzi Was po jakiejś starej łemkowskiej wsi.”